Από Γενάρη σε Γενάρη.

του Γιάνη Βαρουφάκη

Πόσο θα ήθελα το πρώτο άρθρο της χρονιάς να μην είναι αυτό που θα ξετυλιχθεί στις επόμενες αράδες. Πόσο ονειρευόμουν, στις μέρες των διακοπών, να γράψω ένα άλλο άρθρο από αυτό που ξέρω ότι θα προκύψει πιο κάτω. Πόσο ευχόμουν να μην υπάρξει Παρασκευή που άλλο ένα Δελτίο Κρίσης θα φιλοξενείται στις σελίδες του protagon.gr, και που θα θυμίζει κατάλογο αστοχιών, πρόκριμα νέων δεινών, προειδοποίηση για φρέσκες αποτυχίες της ευρωπαϊκής ηγεσίας.

Βέβαια, στις μέρες των διακοπών, όταν όλες αυτές οι ευχές γεννιόντουσαν, ήξερα ότι τίποτα δεν θα άλλαζε μόνο και μόνο επειδή προστέθηκε άλλο ένα ψηφίο στην ημερομηνία. Κάποια στιγμή σκέφτηκα να σας ευχηθώ ο κόσμος όλος να θυμίζει, καθ’ όλη την διάρκεια του 2012, ένα Βέλγιο σε μόνιμες Χριστουγεννιάτικες διακοπές. Γιατί; Πρώτον, επειδή στις Χριστουγεννιάτικες διακοπές οι χρηματαγορές είτε είναι κλειστές είτε υπολειτουργούν – οπότε και παύει η αγωνία για τα spreads, τα CDS κλπ. Και, δεύτερον, επειδή το Βέλγιο δεν έχει κυβέρνηση και, συνεπώς, δεν μπορεί να εφαρμόσει σκληρή λιτότητα. Ωραία δεν θα ήταν όλη η Ευρώπη να είναι ένα Βέλγιο και οι αγορές να είναι σε μόνιμες διακοπές;

Τώρα που το σκέφτομαι αυτή θα είναι η ευχή μου για το νέο έτος, σε αυτό το πρώτο άρθρο μου για το σωτήριο 2012: Να το ζήσουμε όπως θα ζούσαμε σε ένα αλληγορικό Βέλγιο σε Χριστουγεννιάτικη Στάση. Να περάσουμε 365 μέρες ηρεμίας σχεδιάζοντας το μέλλον χωρίς το παρόν να μας τραβάει από το μανίκι. Χωρίς η Κρίση να μας απειλεί με συνεχείς επανεκδόσεις παρελθόντων εφιαλτών.

Όπως όμως συμβαίνει σχεδόν πάντα η πραγματικότητα αγνοεί τις ευχές μας: Όσο και να παρακαλούμε να σταματήσουν για λίγο ακόμα οι «εξελίξεις», αυτές ακάθεκτες - δεν σταματούν με τίποτα. Τα πάντα αλλάζουν με ορμή. Κι όμως, η Κρίση μας εξαπατά. Εξ αιτίας της, όσο όλα αλλάζουν τόσο μας φαίνονται ίδια. Αν γυρίσουμε το ρολόι δώδεκα μήνες πριν, στον Ιανουάριο του 2011, είναι εύκολο να συμπεράνουμε ότι σχεδόν τίποτα δεν άλλαξε. Κι όμως. Άλλαξαν πολλά. Αξίζει να ρίξουμε μια ματιά σε αυτό το παράδοξο: από την μία να φαίνεται πως τίποτα δεν άλλαξε ενώ, από την άλλη, να μην έχει μείνει τίποτα ανέγγιχτο από το πέρασμα του 2011.

Τι δεν άλλαξε;

• Η απόφαση της προηγούμενης Συνόδου Κορυφής (όπως και όλων των προηγούμενων) απεδείχθη ματαιότης ματαιοτήτων και καταργήθηκε στην πράξη. (Θυμάστε πως, όπως και τώρα, έτσι κι όταν έφευγε το 2010, οι ευρωπαίοι ηγέτες είχαν καταφέρει να εξαγριώσουν αγορές και εκλογείς με τις ανόητες αποφάσεις τους πριν τα Χριστούγεννα; Τόσο πολύ που μας υποσχέθηκαν πως, έως τον Μάρτιο του 2011, θα είχαν βρει Οριστική Λύση!)

• Μέρκελ και Σαρκοζύ συναντιούνται για να δώσουν οριστική λύση στην Κρίση και να καθησυχάσουν αγορές, βουλευτές και εκλογικά σώματα.

• Οι τράπεζες της ευρωζώνης παραμένουν νεκροζώντανες, διασωληνωμένες με την ΕΚΤ η οποία τους «στάζει» ρευστό χρήμα για να συνεχίσουν να λειτουργούν τα ΑΤΜ.

• Η διαδικασία αποδόμησης της ευρωζώνης συνεχίζεται αργά αλλά σταθερά, με νέες χώρες να απειλούνται με έξοδο από τις αγορές (πέσι ήταν η Πορτογαλία, φέτος η Ιταλία).

• Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αγοράζει δεύτερο χέρι ομόλογα χωρών που κινδυνεύουν να εκπαραθυρωθούν από τις αγορές ελπίζοντας να τις κρατήσει εντός αγορών. Παρόλα αυτά, και πέραν πρόσκαιρων βελτιώσεων, τα spreads των εν λόγω χωρών μόνο για λίγο ξαποσταίνουν και ξανά προς τα ουράνια τραβούν.

• Η Ελλάδα αναστενάζει για το αν θα πάρει την επόμενη δόση. (Αυτό το σήριαλ έχει αρχίσει να γίνεται διαχρονικότερο του Peyton Place – αλήθεια, το θυμάται κανείς σας;)

• Νέα μέτρα επιβάλλονται υπό το καθεστώς τρομοκρατίας: Αν δεν δείξουμε «κατανόηση», μας λένε, η επόμενη δόση δεν θα δοθεί και τότε θα πέσει ο ουρανός στο κεφάλι μας.

• Κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν πιστεύει ότι το σταθεροποιητικό πρόγραμμα του ελληνικού χρέους (το οποίο μπήκε σε εφαρμογή με το πρώτο Μνημόνιο τον Μάη του 2010 και «ενηλικιώθηκε» σε Μεσοπρόσθεσμο τον Ιούλιο) μπορεί να «περπατήσει».

• Σε καμία περίπτωση δεν νοείται τώρα, όπως δεν νοείτο στις αρχές του 2011, η έξοδος μιας χώρας από το ευρώ χωρίς την κατάρρευση της ευρωζώνης.

Τι άλλαξε;
• Η αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους, που πέρσι τέτοιον καιρό η κυβέρνηση Παπανδρέου-Παπακωνσταντίνου εξόρκιζε ως ανύπαρκτη πιθανότητα (χαρακτηρίζοντας ως εθνοπροδότη όποιον τόλμαγε να την θεωρεί αναπόφευκτη και, συνεπώς, επιβεβλημένη) έχει, σήμερα, μετατραπεί σε εθνικό στόχο (μόνο που της δώσαμε το ακρώνυμο PSI) ενός νέου πρωθυπουργού ο οποίος, παρεμπιπτόντως, τρεις μέρες πριν γίνει πρωθυπουργός έλεγε πως δεν ήταν «ούτε αναγκαία ούτε και επιθυμητή».

• Στις αρχές του 2011 κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν πίστευε ότι το ελληνικό Μνημόνιο θα περπάταγε. Δεν τόλμαγε όμως να το πει δημοσίως κανείς από τους σοβαρούς ανθρώπους που εργάζονταν για κάποιο από τα μέρη της τρόικας. Σήμερα, το ίδιο το ΔΝΤ λέει ευθαρσώς ότι το Μνημόνιο «μας τελείωσε», ότι δεν υπάρχει ούτε η παραμικρή πιθανότητα να επιτευχθούν οι στόχοι του Μνημονίου, του Μεσοπρόθεσμου, της Συμφωνίας της 27ης Οκτωβρίου, της 9ης Δεκεμβρίου κλπ κλπ. Με άλλα λόγια, το 2012 καλούμαστε να εφαρμόζουμε επώδυνα μέτρα τα οποία, οι σχεδιαστές τους πλέον, μας λένε ότι θα αποτύχουν!

• Το 2011 μας έλεγαν ότι πρέπει να κάνουμε υπομονή έως το 2013 οπότε το «προσωρινό» EFSF θα μετεξελιχθεί στον «μόνιμο» μηχανισμό ESM στο πλαίσιο του οποίου θα δινόταν Οριστική Λύση στην Κρίση Χρέους, με την προοπτική «κουρεμάτων» των δημόσιων χρεών όλων των χωρών που θα ζητούσαν την συνδρομή του ESM. Σήμερα, αρχές του 2012, είναι ξεκάθαρο ότι το ESM δεν θα έχει ούτε τους πόρους ούτε και τους μηχανισμούς (π.χ. κουρέματος, επαναγοράς χρέους, έκδοσης ευρωομολόγων) για να φέρει την λύτρωση στην ευρωζώνη.

• Το 2011 όποιος τόλμαγε να πει ότι η Κρίση θα επεκταθεί στην Ιταλία και στην Ισπανία αντιμετώπιζε την χλεύη των «σοβαρών αναλυτών». Σήμερα η Ιταλία και η Ισπανία έχουν ουσιαστικά πτωχεύσει και η εναγώνια ματιά των «σοβαρών αναλυτών» έχει στραφεί προς την Γαλλία.

• Η ΕΚΤ όχι μόνο αγοράζει ομόλογα της Ιταλίας και της Ισπανίας (έχοντας μαζέψει περί τα €200 δις ομόλογα του Νότου συν της Ιρλανδίας) αλλά και μόλις «δημιούργησε» μισό τρις ευρώ (περί τα €250 δις καθαρά) το οποίο το μοίρασε (υπό την μορφή τριετών δανείων) στις νεκροζώντανες τράπεζες με την απαίτηση εκείνες να αγοράσουν ομόλογα των υπό πτώχευση κρατών. Και τι κατάφερε; Κατάφερε να κερδίσει μερικές εβδομάδες υποχώρησης των spread τα οποία, βέβαια, επιστρέφουν πανηγυρικά στα αρχικά τους ύψη (αποδεικνύοντας άλλη μια φορά ότι όταν το οικοδόμημα χρειάζεται νέα θεμέλια, όσο και να το σοβατίσεις δεν βοηθάει).

• Οι ίδιες οι τράπεζες, αντί να δανείζουν περισσότερα στις επιχειρήσεις από τον πακτωλό των χρημάτων που παίρνουν από την ΕΚΤ, κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Μάλιστα, σε μια κίνηση απίστευτης ιδιοφυίας, εκδίδουν νέα δικά τους (ιδιωτικά) ομόλογα με στόχο να τα παραδίδουν στην ΕΚΤ ως… ενέχυρο για νέα δάνεια – χωρίς να αγοράζουν ομόλογα των κρατών τους (όπως προέβλεπε το «σχέδιο»). Με απλά λόγια, η Ευρώπη όχι μόνο πέτυχε να επαναλάβει τα εγκληματικά λάθη των ιαπωνικών αρχών της δεκαετίας του 1990, που ευθύνονται για την αποτελμάτωση της Ιαπωνικής οικονομίας, αλλά και να τα μεγεθύνει πολλές φορές!

• Εκεί που πριν ένα χρόνο μόνο οι πτωχευμένες χώρες έπασχαν από ύφεση, το 2012 θα αποδειχθεί ως το έτος της πανευρωπαϊκής ύφεσης – δηλαδή μιας εξέλιξης που θα καταστήσει αδύνατη την έξοδο από την Κρίση τραπεζών, κρατών και οικονομιών μέσα από την εφαρμοζόμενη με μανία (από Μέρκελ και Σαρκοζύ) πολιτική.

• Στην χώρα μας, τον χρόνο που πέρασε η απειλή με την οποία η κυβέρνηση κατάφερνε να περνάει από την Βουλή τα διάφορα μέτρα ήταν η πτώχευση του δημοσίου (σε περίπτωση που δεν πάρουμε την επόμενη δόση). Αυτή η απειλή εξακολουθεί να χρησιμοποιείται. Όμως έχει προστεθεί και μια άλλη: η απειλή ότι η Ελλάδα, αν δεν πάρει την επόμενη δόση της, θα εκδιωχθεί από την ευρωζώνη. Πρόκειται για μια Νέα Χυδαιότητα. Ένα Μέγα Ψεύδος που έρχεται να προστεθεί στα πολλά μικρά ψέματα της καθημερινότητάς μας. Να το πω απλά: Θα μας διώξουν από το ευρώ μόνο αν εκείνοι θελήσουν να φύγουν από αυτό. Όπερ μεθερμηνευόμενο, αν θέλουν κάτι τέτοιο, θα το κάνουν ανεξάρτητα από το εάν εμείς καταργήσουμε τον 14ο μισθό στον ιδιωτικό τομέα. Οπότε ο 14ο μισθός στον ιδιωτικό τομέα είναι εκτός θέματος.

• Πριν ένα χρόνο, η διάσπαση της ευρωζώνης δεν υπήρχε περίπτωση να συζητηθεί σοβαρά ούτε καν off the record. Σήμερα, όχι μόνο συζητείται αλλά και συμπεριλαμβάνεται εδάφιο στα επίσημα συμβόλαια που συνάπτει το EFSF (το επίσημο ταμείο της Ευρωζώνης με το οποίο υποτίθεται ότι η Ευρώπη προσπαθεί να καταπολεμήσει την Κρίση) με τους αγοραστές των ομολόγων του όπου αναφέρεται τι θα συμβεί (πως θα αποπληρωθούν οι ομολογιούχοι) σε περίπτωση που το ευρώ πάψει να υφίσταται. Πρόκειται για εξέλιξη-σεισμό που έχει πλέον εμφυσήσει στον νου όλων των διαμορφωτών του μέλλοντος της Ευρώπης (επενδυτών, τραπεζιτών, πολιτικών, πολιτών) την καταστροφική ιδέα της καταστροφής. Δύσκολα, πολύ δύσκολα, θα βγει αυτή η ιδέα από τον νου τους, από την στιγμή που την άφησαν να παρεισφρήσει…

Περιληπτικά λοιπόν, τα πάντα μοιάζουν ίδια χωρίς να είναι. Τον Ιανουάριο του 2011 κάποιοι εξ ημών παρακινδυνευμένα λέγαμε ότι η Κρίση ετοιμάζεται να περάσει από τις μικρές περιφερειακές χώρες σε μεγαλύτερες χώρες του «πυρήνα» (π.χ. Ιταλία). Ότι τα Μνημόνια της Ελλάδας και της Ιρλανδίας (καθώς και της Πορτογαλίας που ερχόταν) θα αστοχούσαν παταγωδώς. Σήμερα, οι προβλέψεις εκείνες έγιναν… δεδομένα.

Τον Ιανουάριο του 2011 πουθενά δεν διαφαινόταν η κατάρρευση του ευρώ ως ενιαίο νόμισμα. Σήμερα, τον Γενάρη του 2012, από πουθενά δεν προκύπτει κάποιο στοιχείο που να μας δίνει ελπίδα ότι το ευρώ, ως έχει, μπορεί να επιπλεύσει στις φουρτουνιασμένες θάλασσες της παγκόσμιας οικονομίας.

Το 2011 ελπίζαμε ότι η χειροτέρευση της Κρίσης θα ενεργοποιούσε τα υγιή αντανακλαστικά της Ευρώπης, και πως η Ένωση θα αναγκαζόταν να αγκαλιάσει μια από τις πραγματικά ορθολογικές  λύσεις (π.χ. ευρωομόλογα της ΕΚΤ). Αντ’ αυτής, στο τέλος του 2011 (9η Δεκέμβρη ήταν) είδαμε σε Technicolor τους ηγέτες μας να προσυπογράφουν άλλη μια ανήκουστη ανοησία (μόχλευση του EFSF, η οποία βέβαια δεν έγινε ποτέ, ασφάλιστρα στους ομολογιούχους της Ιταλίας, ευρω-χρηματοδότηση κρατών-μελών της ευρωζώνης μέσω του ΔΝΤ κλπ). Με απλά λόγια, οι όποιες ελπίδες του 2011 για ορθολογικές λύσεις δεν υπάρχουν πια παρά μόνο σε στιγμές υπέρμετρης αισιοδοξίας .

Όσο για την Ελλάδα, πέρσι τέτοιον καιρό πολλοί πίστευαν ότι τα μέτρα θα απέδιδαν αρκετά (αν όχι όλα όσα είχαν στοχευθεί) ώστε οι ευρωπαίοι εταίροι μας, και το ΔΝΤ, να είναι διατεθειμένοι να συνεχίσουν να λένε ότι το ελληνικό πρόγραμμα σταθεροποίησης «περπατάει». Σήμερα, κανείς δεν το λέει αυτό. Βλέπουν ότι οι ευρωπαίοι ιθύνοντες είναι, οι ίδιοι, πανικόβλητοι. Η Ελλάδα δεν αποτελεί καν πειραματόζωο για αυτούς, όπως αποτελούσε το 2011. Σήμερα, η χώρα μας είναι απλώς μια υπενθύμιση ενός πειράματος η αποτυχία του οποίου, τώρα πια, οδηγεί στην στενωπό τις δικές τους χώρες.

Και μιας και αφιέρωσα το άρθρο τούτο στην σύγκριση με πέρσι, επιτρέψτε μου να κλείσω με μια φράση που είχα γράψει εδώ, στο protagon.gr, ακριβώς ένα χρόνο πριν (10η Ιανουαρίου 2011): «Αυτή η Κρίση, αν την αφήσουμε να εξελιχθεί …, δεν θα δείξει επιείκεια σε κανέναν. Δεν θα διαχωρίσει τον φαύλο από τον χρηστό, τον Γερμανό βιομηχανικό εργάτη από τον αργόσχολο του ΟΣΕ, τον ιδιωτικό από τον δημόσιο υπάλληλο, τον έλληνα μεροκαματιάρη στον Ορχομενό από τον Πολωνό μετανάστη στο Παρίσι.» Αυτό το συμπέρασμα παραμένει το ίδιο και τον Γενάρη του 2012.